Een van de deelnemers aan het Leadership Program aan Harvard blijkt de trainer van Nelson Mandela’s security detail te zijn geweest, toen Mandela pas net president was. Dat leverde deze week een interessante en leuke anecdote op. Hij vertelde namelijk dat het lastig is om de beveiliging van iemand als Mandela goed te regelen: een man die ruim 27 jaar in de gevangenis heeft gezeten vertel je namelijk niet wat hij wel en niet mag. En Mandela wilde nog wel eens buiten het geplande schema treden. Op een dag reed hij weg bij een officieel gepland bezoek. Buiten bij het hek stonden ongeveer 60 mensen die hadden gehoord dat Mandela binnen was. Hij liet de auto bij het hek stoppen, wat natuurlijk onmiddellijk stress opleverde voor de beveiligingsmensen. Hij ging toch niet zomaar met die mensen praten, terwijl ze geen idee hadden wat voor soort mensen zich tussen hen kon bevinden? Maar Mandela had vertrouwen en onze Harvard deelnemer werd zo getuige van een moment dat hij zelf nooit meer zal vergeten.

Terwijl Mandela in gesprek was met een paar mensen die vooraan bij het hek stonden, zag hij dat een zwarte vrouw die wat verder naar achter stond een traan wegveegde. Hij wees naar haar en vroeg haar: ‘Madam, are you crying?’ waarop de vrouw pas echt in tranen uitbarstte. Mandela liep naar haar toe en vroeg haar: ‘Why are you crying?’ Maar ze kon geen woord meer uitbrengen. Mandela sloeg zijn armen om haar heen. Er werd niets gezegd, maar hij was er voor haar. Heel simpel. De emotionele lading van de situatie was zo hoog, dat het ook voor enkele andere mensen even teveel werd. Eindelijk kon de vrouw weer iets zeggen: ‘Thank you so much. It was such an honor to meet you Mr. Mandela,’ sprak ze. ‘No madam. Thank YOU. I am so glad to have met you,’ reageerde Mandela. And he meant it, zo sloot mijn Harvard collega zijn verhaal af.

Het was een krachtig verhaal, ook door de manier waarop hij het vertelde, die -zo blijkt nu ik dit schrijf- lastig te vangen is in woorden die slechts op papier staan. Het verhaal werd tijdens het college echter meteen in de narrative van het programma gegoten, die van de case in point methode (google dat maar eens in combinatie met de naam Heifetz), waarbij direct in het klaslokaal wordt gereflecteerd op wat er zojuist is gebeurd of verteld en wat dat betekent. De verschillende perspectieven van betrokken actoren staan hierbij centraal. Een toevallig ook aanwezige Zuid-Afrikaanse deelnemer aan het programma zette de hele zaal op zijn kop door te stellen dat wat Mandela had gedaan helemaal geen ‘random act of kindness’ was geweest zoals de verteller dat had omschreven, maar een typisch voorbeeld van manipulatief gedrag waar Mandela wat hem betreft al heel lang bekend om stond. ‘Mandela’s political strategy was to put the concept of healing front and center. So that’s why he hugged the woman. He didn’t mean it at all.’ Dat was nog eens een ander perspectief. Wat de waarheid was, maakte bij de case-in-point benadering niet uit: ‘er zijn slechts verhalen. Dé waarheid bestaat niet.’

En zo hing eigenlijk de hele week aan elkaar van verhalen en eindeloze uitwisselingen over wat er nu net in de zaal was gebeurd. Dat levert bijzonder vreemde gesprekken op, kan ik je zeggen. Probeer maar eens te begrijpen wat er op dit adres staat, dan krijg je misschien een idee van het eindeloze evalueren van de evaluaties van de gesprekken die we in de zaal zelf hadden. De vraag: ‘what just happened?’ als iemand in de zaal opmerkte dat hij of zij bijvoorbeeld vond dat er te lang over een onderwerp werd gesproken is denk ik wel 50 keer langsgekomen. Om maar wat te noemen.

Maar laten we even terug gaan naar dag 5 van het programma. De dag waarop een van de deelnemers terug reisde naar Frankrijk, vanwege het gedoe met Dominique Strauss-Kahn. De vrouw van de Franse deelnemer is namelijk politica en had gemeld dat het echt chaotisch was in Frankrijk en dat ze hem nodig had. Het was een raar begin van de dag, om te horen dat er ineens iemand weg was. De ochtend vervolgde met een terugblik op het zingen van waarden dat we de vorige avond hadden gedaan. Althans, wat veel anderen hadden gedaan, ik vond het zelf te idioot voor woorden om dat te doen. Vandaag stelde ik mijn mening daar echter iets over bij, naar aanleiding van de discussie die we er in de groep over hadden. Veel mensen vertelden het absoluut onzinnig te hebben gevonden, terwijl het voor anderen een openbaring was geweest. Zij voelden dat door zoiets te doen ze echt iets in zichzelf overwonnen hadden. Zij hadden zoiets kennelijk juist nodig gehad. Een van hen bedankte ons ervoor dat wij in ieder geval hadden gerespecteerd dat zij wel meededen. Ik realiseerde me dat het mij wellicht niet vooruit had geholpen, maar anderen wel en daarmee dus ook de groep. En dat is wat je met case-in-point probeert te bereiken.

Ik bleef het echter moeilijk vinden, want hoe vertaalt een en ander zich nu uiteindelijk naar leiderschap? Dat bleef in de week vaak wat vaag. Ook daar werd dus uitgebreid over gesproken in de colleges.

Soms werden de colleges wel heel concreet. Of beter gezegd: werd er wel een scherper theoretisch kader geschetst. Zoals Robert Kegan, een werkelijk geweldige Harvard professor (wat kan die man vertellen!) die de verschillen tussen de instrumental, socialized, selt-authoring en self-transforming mind duidde. Kort door de bocht gezegd reageer je in een instrumentele ‘state of mind’ impulsief, werkt de socialized mind met verwachtingen van de omgeving, creëert de self-authoring mind een eigen ‘belief system’ en kan de self-transforming mind een stap achteruit zetten en het hele systeem overzien. De meeste mensen opereren voortdurend op het socialized mind niveau: zij voldoen aan de verwachtingen van hun omgeving en proberen niet om echt scherpe eigen overtuigingen te formuleren. Dat is een belangrijke realisatie als je mensen van iets probeert te overtuigen bijvoorbeeld. Ook een lastig concept om mee om te gaan.

De dagen bleven verder erg lang. Ruimte voor vrije tijd was er alleen ‘s avonds na het eten, wanneer iedereen eigenlijk al veel te moe was om nog iets te doen. Vanavond ben ik helemaal niet meer weg geweest, terwijl het nota bene de laatste avond is. Ik was simpelweg te moe. Eergisteravond gingen we bijvoorbeeld wel uit. Joh, ik dronk zelfs twee bier, wat veel is voor mijn doen. Erg gezellig feestje was het, en we waren laat thuis. Namelijk om 20:45 uur. Zo is deze week dus. Dat je dan echt he-le-maal op bent…

Vandaag was de laatste volle dag van het programma dus. ‘Welcome to day 43 of our 8 day long journey’, grapte de professor-van-dienst. Het voelde inderdaad alsof we al 43 dagen bezig waren. Iedereen was echt doodop, dat kon je goed merken. De emoties liepen snel hoog op. Soms te hoog. En echt heel scherp ben ik nu ik dit -om elf uur ‘s avonds- tik ook niet meer. Nog twee anecdotes wil ik kwijt, in nogal random order. Eerst nog een ander gesprek dat ik met iemand van Google had. Ik vroeg mij hardop af hoeveel sollicitaties ze nu eigenlijk hebben bij Google en waarop er dan wordt geselecteerd. De medewerkster vertelde me dat er per vacature vele duizenden sollicitaties zijn en dat ze een geautomatiseerd proces hebben waarbij voor de eerste selectie simpelweg wordt gekeken in welke cv’s de namen van Ivy League scholen als Harvard, Yale en Stanford voorkomen. Als die er niet in staan, wordt het CV automatisch genegeerd. Althans, dat was tot voor kort het systeem. Tegenwoordig probeerde Google toch ook op een andere manier mensen te werven, zo werd mij verzekerd. Ik vond het nogal fascinerend. Ook bleek er een onderscheid te zijn bij Google tussen twee hoofdgroepen: engineering en de rest. De techneuten uit die eerste categorie mogen alles, doen alles, komen soms pas om elf uur binnen, lopen in welke kleding ze maar willen, etc. De rest, met name bestaande uit een gigantische sales-tak, zit strak in het pak en wordt op harde targ
ets afgerekend. Een totaal andere mentaliteit binnen een en hetzelfde bedrijf. Ook fascinerend…

Dan de laatste anecdote, namelijk even een korte uitleg over wat ik vandaag samen met mijn ‘practice teaching’ partner heb gedaan in een van de kleinere groepen (12 mensen) waarmee we deze week af en toe uit elkaar moesten gaan om zelf voor de klas te staan. We besloten om een experiment uit te voeren op basis van de case-in-point methode, waarbij we op zoek gingen naar leiderschapstijlen. We vroegen alle 10 de mensen uit onze groep om elk 1 belangrijke waarde in hun hoofd te nemen die zij associeerden met leiderschap. Vervolgens deelden we de groep op in groepjes van twee, waarbij elke groep drie minuten de tijd kreeg om 1 van de 2 waarden (elke persoon immers 1) te kiezen die ze het belangrijkste van de twee vonden. Daarna kregen ze een ei waarop ze die waarde moesten schrijven. En een eetstokje, een paper cup, een schaar, twee stukjes plakband en een halve zakdoek. De opdracht die ze daarna kregen was: ‘protect your value by protecting your egg. Make sure the egg does not break when you drop it whilst standing on a chair. Which you will have to do 10 minutes from now.’ Met de gegeven instrumenten mochten ze proberen om een constructie te bedenken waardoor het ei niet kapot zou vallen. Het werd een geweldige excercitie, met ontwikkelingen die ik niet geheel verwacht had. Zo weigerde een van de groepen mee te doen aan het ontwikkelen van een constructie. Een andere groep probeerde samen te gaan werken met weer andere groepen. Ook weigerde een van de groepen uiteindelijk het ei te laten vallen, ‘because I value the value I wrote down on it so much, that I really want to protect it. I will not drop it.’ En zo waren er tal van andere zaken die het experiment erg interessant maakten. We gebruikten de case-in-point methode daarna om te bespreken wat er nu precies was gebeurd. Overigens braken vier van de eieren. Eentje overleefde de val.

Nu ja, dit blog wordt al weer veel te lang en het is hier al weer veel te laat. Op dit adres staan allemaal foto’s van de afgelopen dagen. Morgenochtend zijn de laatste sessies, daarna heb ik eindelijk vrij. Nog 1,5 dag in Boston dan en vervolgens naar New York, DC en Baltimore. More to follow dus…