Gepubliceerd in: Lokaal Bestuur
Geschreven door: Kirsten Verdel

De campagne komt eraan! Daar is uiteraard geld voor nodig, ook lokaal. Maar hoe zit het eigenlijk met giften aan afdelingen? Welke regels gelden daarvoor? Begin april ging de Tweede Kamer akkoord met het wetsvoorstel financiering politieke partijen. Eén van de onderdelen van de wet is de verplichting voor landelijke politieke partijen om een giftenreglement op te stellen voor hun partij. Op lokaal niveau is er echter niets geregeld, tot onvrede van PvdA-Tweede Kamerlid Pierre Heijnen én lokale PvdA’ers.

Wie: Pierre Heijnen
Wat: Lid Tweede Kamer

Wat is er precies geregeld in die landelijke wet?
‘Het wetsvoorstel regelt transparantie. Dus inzicht in de wijze waarop politieke partijen aan hun geld komen. Het dwingt hen bijvoorbeeld om te laten zien of er sprake is van giften boven de 1000 euro. In dat geval moeten die giften geregistreerd worden. Bij bedragen boven de 4500 euro moeten giften publiek worden gemaakt. Rondom verkiezingen zijn er nog zwaardere regels, omdat de kandidaatstelling bij partijen dan ook een rol speelt.’

Dat klinkt goed allemaal, maar je ziet toch problemen?
‘De wet geldt helaas alleen voor landelijke partijen die vertegenwoordigd zijn in de Tweede Kamer. De bedoeling van de wet is dat kiezers door middel van het transparant maken van giften kunnen controleren of er mogelijk sprake is van beïnvLoeding van een partij door de gever. Als een partij een grote gift uit de landbouwsector krijgt en zich vervolgens heel sterk gaat maken voor landbouwsubsidies dan roept dat vragen op. Dat probeer je dus te voorkomen door transparantie. Maar het is natuurlijk gek om dat alleen voor landelijke partijen te regelen en niet voor lokale afdelingen. Daarnaast is transparantie alleen niet goed genoeg.’

Kun je dat toelichten?
‘Ik zeg wel eens: politiek is niet te koop en ook de schijn daarvan moet worden vermeden. Dus moeten ook vluchtroutes via lokale afdelingen worden dichtgeschroeid. Mijn voorstel daartoe bij de wetsbehandeling heeft het niet gehaald. Nu blijft het mogelijk dat een landelijke partij die wil verbergen dat ze van partij X of Y geld krijgt een gift naar een plaatselijke afdeling kan laten overmaken. Rekeningen voor zaken waar het geld vervolgens aan wordt besteed gaan dan ook naar die plaatselijke afdeling. Zo wordt de wet ontdoken.’

Ook lokaal geldt dus dat transparantie geregeld zou moeten worden?
‘Zeker. Daarnaast wil de PvdA dat er een maximum bedrag van 50.000 euro voor giften wordt ingesteld. Los van transparantie is het immers onwenselijk dat er extreem hoge bedragen worden gedoneerd. Dan gaat het niet meer alleen over de schíjn van belangenverstrengeling, dan héb je het gewoon over belangenverstrengeling. We willen daarnaast ook dat er geen giften uit het buitenland mogen worden gegeven. Voor dit alles was echter geen Kamermeerderheid te krijgen, terwijl de meeste andere landen nota bene wetgeving hebben die nog veel verder gaat.’

50.000 euro is toch ook al een extreem hoog bedrag?
‘Dat bedrag is om tegemoet te komen aan de situatie bij de SP. Hun afdrachtregeling leidt ertoe dat er politici zijn die tot wel 50.000 euro afdragen aan de partij.’

Wordt er nog onderscheid gemaakt tussen natuurlijke personen en rechtspersonen?
‘Het is wel een punt van overweging geweest om giften van rechtspersonen te verbieden, maar dat is makkelijk te ontwijken. Een directeur van een bedrijf kan een bedrag ook als natuurlijke persoon geven.’

Zijn er eigenlijk voorbeelden van giften waar je vraagtekens bij zou kunnen zetten?
‘Waar ik me bijzonder over verbaasd heb, is een situatie in Amersfoort. Een lokale partij had vanuit haar fractievergoeding 50.000 euro gegeven aan een bedrijf, zogenaamd voor diensten. Dat bedrijf had dat bedrag vervolgens weer beschikbaar gesteld aan de partij voor campagneactiviteiten. Dat is natuurlijk te gek voor woorden. De enige manier om dit te voorkomen is heel goede regels te hebben voor budgetten voor fractieondersteuning. Dat budget is altijd een grijs gebied, het is namelijk ook bedoeld om kiezers duidelijk te maken wat je in de gemeenteraad doet. Dan heb je het eigenlijk al snel over campagnegeld.’

Pakken gemeenten dit probleem eensluidend aan?
‘Wat mij opvalt is dat het nogal verschilt per gemeente: soms is er een raadscommissie die bestedingen controleert, soms wordt dit door een externe accountant gedaan. Dat laatste is wenselijker. Maar laat nu eerst die transparantie goed geregeld worden. Ik vind het helemaal niet erg als een plaatselijke ondernemer een reclamevliegtuigje voor een partij regelt in campagnetijd, maar we moeten wel weten wie dat dan was. Dat terwijl juist in lokale politiek de afstand tussen belanghebbende en beslisser veel korter is dan op landelijk niveau.’

Wat raad je lokale afdelingen aan?
‘Stel een verordening op die regelt dat er maxima zijn aan giften. Als dat niet lukt, probeer dan ten minste op te nemen dat giften boven de 1000 euro geregistreerd moeten worden en giften boven de 4500 euro openbaar gemaakt moeten worden, net zoals dat landelijk het geval is. En zorg ervoor dat er controle van een accountant is op naleving van de verordening en dat er een verslag van komt. Je kunt het als gemeente ook aan de VNG vragen. Het zou mooi zijn als die een model ontwikkelen voor een standaard verordening. Ik zou gemeenten aanraden om op het VNG-congres een motie in te dienen om dat te laten doen. In de tussentijd kun je het zelf lokaal al aankaarten. Zwolle heeft al zo’n motie aangenomen.’

——————————————————————————————————

De motie in Zwolle:

‘Wij verzoeken het college uit te zoeken op welke wijze bindend aan politieke partijen in Zwolle opgelegd kan worden dat zij de herkomst van hun financiële middelen openbaar maken en hierover met een voorstel naar de raad te komen.’

——————————————————————————————————

Wie: Lee Tonnaer
Wat: raadslid in Mook en Middelaar

Mook en Middelaar is geïnspireerd door de Zwolse motie, zo hoorden wij.
‘Al vóór de Zwolse motie had ik begin februari contact met Pierre Heijnen over het onderwerp lokale partijfinanciering. In de nieuwsbrief van het CLB heb ik mensen die ervaring hebben met het opstellen van regels daarvoor gevraagd om zich te melden. In de rubriek ‘lokale successen’ (www.lokaalbestuur.nl) las ik dat Zwolle er een motie over had ingediend, waarna ik contact heb opgenomen met de initiatiefnemers. ‘

Wat hebben jullie gedaan?
‘Een motie indienen heeft hier in Mook en Middelaar naar mijn inschatting op dit moment geen zin. De geesten moeten er lokaal eerst rijp voor gemaakt worden. Daar ga ik mee aan de slag. Ik overweeg wel in ieder geval voor de komende gemeenteraadsverkiezingen een motie in te dienen.’

Waarom vind je het van belang om lokale partijfinanciering te regelen?
‘Sommige partijen hebben in verkiezingstijd peperdure affiches en ander propagandamateriaal , terwijl anderen het met wat postertjes moeten doen. Ik neem dat waar in diverse gemeenten. Daar moeten toch belangen achter zitten, denk ik dan. Het gaat soms om zulke grote bedragen. Maar zelfs als dat niet zo is… op dit moment weten we gewoon niet om hoeveel geld het gaat. Zolang er geen transparantie is, blijft het allemaal giswerk. Mijn stelling is daarom: laat het maar helder worden.’

Wat zal de strekking van jullie motie zijn?
‘Ik denk dat we een vrij algemene oproep aan het college doen om het te regelen, naar het voorbeeld van Zwolle. Trouwens, zelfs als de motie niet wordt aangenomen, gaat er hopelijk wel een preventieve werking van uit.’

Goed voorbeeld doet goed volgen. Geeft de lokale fractie het goede voorbeeld?
‘Dat zou een hele goede zijn ja, dat wij in ieder geval openbaar maken wat aan ons wordt gegeven. We moeten dan alleen even kijken boven welk bedrag we dat doen, daar heb ik nog niet over nagedacht. Ik zou wat dat betreft graag ervaringen van andere gemeenten horen om een referentiekader te hebben. Ik krijg helaas nog weinig feedback, ook niet van de VNG. Ik had contact met hen opgenomen, maar ze meldden me geen lokale initiatieven te kennen, maar te adviseren altijd zo transparant mogelijk te zijn over financiële aangelegenheden. Daar zijn we het dan in ieder geval over eens.’

Wie: Ruud Fokkens
Wat: Statenlid in Drenthe

In Drenthe is in 2006 een rode campagnebus gekocht, hoe is dat gegaan?
‘De aanschaf is in een periode geweest dat ik er zelf nog niet bij was, maar ik weet als penningmeester wel hoe het gegaan is. Er is toen een stichting opgericht die de bus aanschafte, voor een bedrag van 20.000 euro.’

Waarom liep dat via een aparte stichting?
‘Dat had praktische redenen: we wilden niet dat lokale afdelingen risico’s zouden lopen, die eventuele risico’s wilden we daar weg houden. De bus was bedoeld om in te zetten voor campagnes. Afdelingen konden de bus huren. Het geld werd bijeengebracht door giften en leningen van PvdA-leden.’

Over wat voor risico’s heb je het dan?
‘Financiële risico’s vooral. Het was natuurlijk een beetje een gok of de exploitatie wel rendabel zou zijn. Dat is ook niet gelukt, de bus is onlangs verkocht. In de loop der tijd bleek dat de inkomsten behoorlijk achterbleven bij de uitgaven. De verzekeringskosten waren hoog en we hebben een aantal keer pech gehad, wat duur en groot onderhoud tot gevolg had.’

Het lijkt niet erg transparant, de aanschaf van een campagnebus via een aparte stichting.
‘Nee, inderdaad. Daar is waarschijnlijk niet eens bij stilgestaan, omdat de overweging voornamelijk een praktische was: de risico’s. Dat moeten we voortaan natuurlijk anders doen. Want mensen moeten weten hoe de partij aan geld komt. Het is prima als het via zo’n stichting loopt, zolang daar maar transparantie over is.’

Geen schijn van mogelijke belangenverstrengeling dus?
‘Juist. Anders krijg je taferelen als in Frankrijk, waar Sarkozy onlangs beschuldigd werd van het aannemen van 50 miljoen van Khadafi. En we moeten ook voorkomen dat er een sfeer ontstaat waarbij een geldschieter een tegendienst verwacht. Ik hoop niet dat we hier berichten krijgen zoals die in Frankrijk, of zoals dat nieuws dat de nieuwe Amerikaanse ambassadeur in Nederland een grote donor van de Obamaregering was. Alsof het dus een beloning voor zijn donatie is dat hij ambassadeur is geworden.’

Ging het eigenlijk om grote bedragen bij die campagnebus?
‘9000 euro was het hoogste bedrag, maar dat was een lening. Er waren ook een aantal giften van 1000 euro. Sommigen scholden de lening later kwijt, maakten er dus achteraf pas een gift van. Daar zou je met landelijke en lokale regelgeving ook rekening mee moeten houden, dat iets wat aanvankelijk een lening is, ook een gift kan worden. Ik durf met grote zekerheid te zeggen dat de gulste gevers voor de campagnebus echt geen wederdienst verwachtten, maar ik snap dat dat risico er natuurlijk altijd wel is. En daarom is transparantie en derhalve lokale regelgeving zeker van belang.’

De bus rijdt niet meer?
‘Het besluit tot opheffing van de stichting is al genomen, het wachten is op de afwikkeling van enkele formaliteiten. Voor de komende campagne willen we een even grote bus als de oude gaan huren met een magneetplaat met PvdA-tekst erop. Het is heel imponerend als je een wijkje binnenrijdt waar zo’n 12 meter lange bus maar net in de straat past en je ziet daar dan 30 rode jasjes uitstromen!’