De afgelopen maanden heb ik veel IDFA- en andere documentaires gekeken, veel op tv of via internet, ook een paar op het IDFA zelf. Wat me erg opviel was dat er dit jaar veel documentaires zijn waarbij het er op lijkt dat de documentairemaker simpelweg een camera heeft laten draaien bij bepaalde gebeurtenissen en er vervolgens het label ‘documentaire’ op heeft geplakt. In ongeveer de helft van onderstaande docu’s wordt totaal niet doorgevraagd en ontbreekt achtergrondonderzoek en/of een duidelijke context. Dat pure registreren kan soms goed zijn, maar in de meeste gevallen vind ik het van gemakzucht getuigen. Het zoveelste bewijs dat onderzoeksjournalistiek op de terugtocht is. Hieronder een aantal zeer korte mini-recensies, puur met de zaken die mij opvielen. Let wel: niet alle docu’s zijn van dit jaar, er zitten ook oudere bij. Hoogste cijfers eerst:
Money for Nothing 8
Voor iedereen die Inside Job heeft gezien en snakt naar meer: kijk deze docu, waar dus wél heel veel onderzoekswerk in zit. De docu beschrijft de rol van de Federal Reserve in alle crises sinds 1907. Erg fascinerend. En ontluisterend. Eigenlijk is alleen Voelcker een goede voorzitter van de Fed geweest, en heeft Alan Greenspan de boel misschien wel voorgoed verpest. De boodschap aan het eind is dat het systeem losgeslagen is sinds de goudstandaard is afgeschaft, en dat de Fed anno 2012 praktisch geen instrumenten meer heeft om een nieuwe crisis op te vangen. Van tech-bubble tot huizen-bubble tot ‘government-debt-bubble’: telkens wordt de rente verlaagd, die nu op 0 staat. Het enige wat nog over is: geld bijdrukken. Staan we op de rand van de afgrond?
Fight Like Soldiers, Die Like Children 8
Oud-VN-generaal Romeo Dallaire keert jaren na de genocide in Rwanda terug en beschrijft zijn strijd om kindsoldaten van de aardbodem te laten verdwijnen. Een strijd die nagenoeg onmogelijk lijkt, zo blijkt uit de manier waarop het ronselen van kinderen werkt. Eén voor één weet de VN toch af en toe kinderen los te peuteren uit het geweld. Een vermoeiende strijd.
Lektionen in Finsternis 8
Een wat oudere docu van Werner Herzog. Nou ja, docu… hij noemt het zelf een science-fiction film. Wat het in feite is, zijn beelden van de oliebronnen die de Irakezen in Koeweit brand staken nadat ze in de eerste Irakoorlog door de Amerikanen werden verjaagd. Die beelden (ook van hoe ze de branden uit proberen te krijgen) zijn waanzinnig spectaculair en worden door Herzog gelardeerd met imponerende klassieke muziek en een soort bizar sci-fi-sprookje dat er door een voice-over overheen wordt gelegd. Je kunt het verhaal negeren (of als extraatje beschouwen), maar de beelden alleen al… wauw…
Kisangani Diary 8
Absoluut ontluisterende docu uit 1997 over een VN-trein die voor het eerst in tijden richting het oosten van Congo kan rijden. Onderweg komen ze ruim 100.000 Rwandese vluchtelingen tegen, die bij bosjes sterven door gebrek aan voedsel en water. De trein keert om om hulp te halen. Bij terugkeer gebeurt het ondenkbare: soldaten die met de trein meereizen als beveiliging van de VN-ers en documentairemakers, blijken spionnen te zijn die op zoek zijn naar die vluchtelingen. 2500 kinderen gaan met de trein terug, 22.000 mensen worden met een luchtbrug geëvacueerd, maar de overige pakweg 80.000 mensen worden afgeslacht. Een monsterlijke genocide waar praktisch niemand van afweet. Heb er nauwelijks woorden voor.
Enjoy Poverty 8
Briljante en ongemakkelijke docu van Renzo Martens die de industrie van armoedebestrijding beschrijft aan de hand van zijn reis door Congo. Hij stelt dat armoede een verhandelbaar goed is, een ‘commodity’, een van de belangrijkste natural resources van Congo. Want tja: er komt immers meer geld binnen aan ontwikkelingshulp dan met wat dan ook. Hij probeert Congolezen te helpen met het ‘vermarketen’ van hun armoede. Zo vertelt hij een paar lokale fotografen die foto’s maken van bruiloften en partijen dat ze beter foto’s kunnen maken van zieke kindjes, verkrachte vrouwen en dode slachtoffers van oorlogsgeweld. Westerse fotografen verkopen dat soort foto’s immers voor 50 dollar per stuk, terwijl die bruiloftsfoto’s amper een dollar per maand opleveren. Al snel wordt duidelijk dat de ontwikkelingshulpsector niet gediend is van bemoeienis van de mensen ‘voor wie’ ze daar zijn. De carriereswitch van de Congolezen wordt verfoeilijk genoemd, je gaat toch niet profiteren van het leed van anderen! Ze krijgen geen perskaarten. ‘Experiencing your suffering makes me a better person, thank you!’ vertelt Martens nog tegen de verbijsterde Congolezen. Ongelooflijk cynisch portret dus. Het mooiste moment vond ik toen hij terug ging naar een straatarme landarbeider die zijn kinderen nauwelijks (niet) kon voeden en hen een echte maaltijd aanbood, bestaande uit een beetje aardappelen, groenten en vlees. Eten wat wij hier als eenvoudig beschouwen en elke dag op tafel hebben, maar de Congolese man was lyrisch. Hij en zijn kinderen hadden nog NOOIT zo’n rijke maaltijd gehad. Dat deed nog het meeste pijn van de hele documentaire.
Queen of Versailles 7
David Siegel is eigenaar van het grootste timeshare imperium op de planeet. Hij is exorbitant rijk en begint met de bouw van een soort kopie van ‘Versailles’, wat uitmondt in de bouw van het grootste prive-huis op de planeet. Kosten: 100 miljoen dollar. De economische crisis draait de geldkraan echter van het ene op het andere moment dicht, waarna hij en zijn familie in grote problemen komen. De docu laat de extravagante levensstijl van hem, zijn vrouw en acht kinderen zien. En eindigt overigens op een punt waarop alles in elkaar dreigt te zijn gestort. Als je de docu hebt gekeken, lees dan ook even de wiki van Siegel, dan zie je hoe het verder is gegaan.
Shadows of Liberty 7
Moeilijke docu, want vol met conspiracy theory-achtige beschuldigingen over aanslagen, vliegtuigcrashes en misdragingen van multinationals. Tijdens het kijken wist ik niet goed wat ik er van moest denken. Maar toen ik na afloop wikipedia af ging struinen op zoek naar meer informatie, merkte ik dat sommige aantijgingen duidelijk terecht waren, terwijl andere vraagtekens bleven. Zeer interessant. En ik heb echt geen clue hoe ik over sommige schandalen nog achter de waarheid kan komen, zolang journalisten of rechercheurs er niet serieuzer induiken. Dat alleen al is verontrustend.
Nowhere Home 7
Indrukwekkende docu over ama’s (alleenstaande minderjarige asielzoekers) van over de hele wereld die in Noorwegen terecht komen. Verschillende levensverhalen worden in kaart gebracht, inclusief de strijd van de jongeren om niet teruggestuurd te worden naar het land van herkomst als ze 18 worden. Diezelfde discussie kennen we natuurlijk in Nederland. Het Noorse beleid blijkt onmenselijk.
Give us the Money 7
Hebben de acties van Bono en Bob Geldof zin gehad (Live8, Live Aid, Make Poverty History, DATA) vraagt deze documentaire zich af. Het antwoord is: ja. En dat vond ik eigenlijk wel mooi. Grappig moment is wanneer Bono zich realiseert dat de Amerikaanse president, die belooft 100% van alle schulden van Afrikaanse landen kwijt te schelden, helemaal geen macht heeft, maar dat hij bij de 538 leden van het congres moet zijn. Hoe hij ook daar door middel van een slimme lobby een meerderheid weet te bewerkstelligen, dat laat deze docu op heel goede wijze zien.
I Want My Money Back 7
Leo de Boer beheert de erfenis van zijn moeder voor zijn 17-jarige zoon, zo’n 50.000 euro. Door slechte beleggingen verliest hij de helft, wat hij niet aan zijn zoon durft te vertellen. In deze docu (die 17-12-2012 om 20:25 uur op NL1 uitgezonden zal worden) zoekt Leo uit hoe hij zich zo heeft kunnen laten verleiden. En hoe de grote banken exact datzelfde doen. Mooie scène is wanneer een oud ABN-bankier, nu hoogleraar, casino-kapitalisme uitlegt. Hij laat bij Leo thuis een roulette tafel installeren, nodigt wat buren uit en iedereen krijgt 25 euro om in te zetten. Leo blijft maar verliezen. ‘Rood wint al drie keer? Dan zet ik daar nu ook maar op in.’ En weer verliest hij. ‘Goh, de middelste rij nummers wint nu veel.’ Hij zet daar op in, en verliest weer. Uiteindelijk is hij als eerste zijn 25 euro kwijt. De hoogleraar analyseert zijn gedrag: ‘Je wilt bij de winnaars horen en kopieert hun gedrag, in plaats van dat je een eigen strategie ontwikkelt. Daar komt bij: als je telkens kleine beetjes inzet, verlies je uiteindelijk aan de bank. Je kunt alleen maar winnen als je groot inzet, wint en dan direct stopt. Maar dan kun je ook groot verliezen. Het verschil met de banken is: als jij met roulette inzet en wint: top. Als je verliest, ben je je geld kwijt. Als een bank groot inzet en wint: top. Als een bank verliest…. niks aan de hand, want dan zijn niet zij hun geld kwijt, maar dan ben jij jouw geld kwijt. Zij gokken namelijk met jouw geld!’ Daar werd later nog aan toegevoegd dat de investeringswereld alleen bonusregelingen kent: wint een belegger op de beurs, dan krijgt hij een bonus. Dat is dus een incentive om hoog in te zetten (te gokken met JOUW geld). Verliest hij, nou, dan niks. Dan krijgt hij geen bonus, maar hij hoeft ook geen salaris in te leveren. Het loont voor beleggers bij banken dus nog steeds om risico’s te nemen met geld van een ander. Denk daar maar eens over na.
The Chosen Ones 6
Typisch voorbeeld van een registrerende documentaire. Negen maanden lang wordt een groep rekruten voor het korps mariniers gevolgd. Nooit wordt de docu echt interessant, want als de documentairemakers aan een officier vragen of ze een beetje goed zijn, krijgen ze als antwoord dat ze al blij zijn met een hoop 6,5-jes. ‘Was dat vroeger anders?’ ‘Ja, toen waren er veel negens.’ En dan verwacht je als kijker natuurlijk dé vraag: ‘hoe komt dat dan, dat verschil?’ Maar die vraag wordt niet gesteld! En daardoor blijft de documentaire zwak.
Who Will Be A Guhrka? 6
Eigenlijk is dit exact dezelfde documentaire als The Chosen Ones. Ook hier worden rekruten voor een elite-eenheid langdurig gevolgd. In dit geval de Guhrka’s van het Britse leger in Nepal. Het enige verschil is dat bij het korps mariniers bij de opleiding wordt ingezet op samenwerken in een groep, terwijl de guhrka-opleiding puur uit individuele krachtmetingen bestaat. Maar verder wordt ook in deze documentaire alleen maar een draaiende camera op een groot aantal jongens gezet die graag guhrka willen worden (simpelweg omdat het meer loont dan ander werk, of omdat het in de familie gebruikelijk is en dus een erekwestie is). Meer leer je er niet van.
The Ridge 6
Een bergbeklimmer in de Himalaya raakt op de top in de problemen. Vroeger werd je dan standaard achtergelaten, want elke stap die een bergbeklimmer op dit niveau doet, is zo zwaar, dat het je laatste kan zijn. Tegenwoordig proberen vrienden en familie bergbeklimmers toch te redden. Deze documentaire laat dat zien: vanuit de hele wereld komen 12 mensen samen in een poging om hun vriend te redden. Uit Kazachstan, Amerika, Roemenië, Zwitserland en tal van andere landen vliegen mensen in. Maar de berg is de berg.
De Regels van Matthijs 6
Matthijs is autistisch en dreigt uit zijn huis te worden gezet. De woningbouwvereniging en de rechtbank onderschatten zijn autisme, denken dat hij het als excuus gebruikt om te kunnen blijven doen wat hij wil. De documentairemaker, een vriend van Matthijs, neemt je mee in Matthijs’ manier van denken. Zeer pijnlijk einde.
Propaganda 6
Wat is er mis met de westerse media? Die vraagt stelt… Noord-Korea zich. Dit is dus een Noord-Koreaanse docu over hoe de westerse wereld propaganda bedrijft. Op televisie, in reclamespotjes, in films, etc. De docu zit tjokvol verschrikkelijke beelden van Amerikaanse soldaten die mensen doodschieten (Irak), martelen (Abu Ghraib), napalm gebruiken (Vietnam), maar ook met beelden van Kim Kardashian (‘beroemd omdat ze beroemd is’) en onbekende mensen die aanbeden worden (‘Is this man being filmed and applauded because he invented a new medicine? Did he discover a new law of physics? No, he is the first buyer of the latest Apple product!’). Dus ja: er zit zeer veel waarheid in deze docu, maar de Noord-Koreanen bedrijven zelf uiteindelijk nog veel meer propaganda door zaken soms ernstig te overdrijven of simpelweg met ‘feiten’ te komen waarvan ik me echt afvraag hoe ze er in vredesnaam aan komen (’30 miljoen Amerikanen zijn dakloos’). Bijna jammer, want de kern van de aanklacht is best wel goed. Wat me vooral opviel, is dat ze in Noord-Korea kennelijk veel beter op de hoogte zijn van de wereldpolitiek en cultuur dan ik zelf dacht.
Bahrain, The Forbidden Country 6
En jawel: weer een documentaire met niet meer dan een draaiende camera. Demonstranten tegen de overheid in Bahrain worden gevolgd in hun kat-en-muis spel met de politie. 5 minuten boeiend, maar daarna hoop je op meer diepgang en achtergrond, die niet komt.
The Suffering Grasses 6
Datzelfde geldt voor deze documentaire, waarbij Syriërs camera’s hebben gekregen om hun clashes met het regime van Assad te filmen. Ook hierbij zie je slechts beelden van opstandjes en gewonde mensen in ziekenhuizen. Best interessant, maar zonder meer context voegt het weinig toe.
Wrong Time, Wrong Place 6
Een wat zwakke documentaire over de rol van toeval bij de massamoord van Breivik op Utoya en in Oslo. Slachtoffers en familie van slachtoffers komen aan het woord. Het had interessant kunnen zijn, maar de rol van toeval wordt zo overdreven lang uitgesponnen, dat het gewoon saai wordt.
Fallen City 6
De Chinese stad Beichuan wordt in 2008 opgeschikt door een aardbeving, die 68.000 doden achterlaat. In deze docu worden drie families gevolgd in de nasleep van de aardbeving, en de herbouw van de stad. Typisch Chinees: er is veel om boos over te zijn, maar niemand denkt er ook maar aan om de autoriteiten ter verantwoording te roepen.
All Watched Over By Machines of Loving Grace 6
Over deze film werd ik getipt door Hans Sibbel, nadat ik het met hem had over Money for Nothing sprak. Een wat oudere documentaire bestaande uit drie delen, waarvan het eerste deel het meest interessant is en de rol van Ayn Rand in Amerika beschrijft. In Nederland is zij volstrekt onbekend, maar ze schreef het best verkochte boek in de VS na de bijbel: Atlas Shrugged. Ze was voor rationalisme en egoïsme, was tegen collectivisme en altruïsme. Alles wat je doet, moet je voor jezelf doen, was haar standpunt. Ze was bevriend met mensen als Alan Greenspan, wat uiteindelijk helaas veel verklaard over hoe hij de Federal Reserve aanstuurde.
Reportero 5
Zwakke documentaire over de Mexicaanse drugkartels. Zwak omdat ook hier de camera simpelweg op één iemand is gezet, zonder al teveel achtergrond. In dit geval een reporter van het weekblad Zeta. Zij schrijven kritisch over de kartels en af en toe worden er om die reden aanslagen gepleegd op Zeta. Dat is heel erg, maar dat is ook het enige wat je te weten komt. Hoe en waarom de kartels gegroeid zijn, waar ze zitten, wat Zeta precies schrijft over de kartels, dat kom je niet of nauwelijks te weten.
Living/Building 4
Dodelijk saaie, eindeloos voortslepende documentaire over de aanleg van een weg in Tsjaad. Je volgt de nomaden in de woestijn waar de weg door komt en de medewerkers van het bedrijf dat de weg aanlegt. Nul context, dus je leert er weinig van. Behalve dat het leven in de woestijn best saai is. Goh.
One response to “Recensie documentaires IDFA (e.a.)”
Grappig dat je geen enkele film hebt gezien die ik heb gezien 🙂
Toevallig.